CHÚNG TA NÓI GÌ KHI CHÚNG TA NÓI VỀ TIỂU THUYẾT

3. Tại sao bạn viết?

Vì bạn có một cuốn sách ở bên trong.

Không có một cuốn sách hay một bài thơ bên trong, bạn không cần phải viết.

Làm việc khác vui hơn: mang giày vào, cầm vợt ra sân, hay mua một túi bắp rang thơm phức và vào rạp chiếu bóng. Những người thuộc nhóm này sống sung sướng hơn: tôi chắc chắn như vậy.

Có hai loại nhà văn: những người quan tâm đến cốt truyện và những người quan tâm đến nhân vật. Cốt truyện và nhân vật có mối liên hệ mật thiết với nhau.

Henry James: nhân vật là gì nếu không phải là cái quyết định đối với sự kiện? Sự kiện là gì nếu không phải là cái minh họa cho nhân vật?

Đối với tôi, cái làm nên một nhân vật là anh ta hay chị ta ham muốn cái gì và cái gì đang cản trở sự ham muốn ấy trở thành hiện thực?

Khi bạn đã trả lời xong câu hỏi này, bạn phải lựa chọn giữa kể và tả. Kể có tốc độ nhanh, có tính khái quát cao, nhưng làm cho nhân vật xa người đọc. Tả làm nhịp văn chậm lại, câu chuyện trở nên khó hiểu, nhưng người đọc ngồi gần sát mặt nhân vật.

Khi tả, câu chuyện trở nên ít mạch lạc, khó theo dõi.

Vì vậy, nhiều người đọc nóng ruột sẽ yêu thích kể hơn tả trong tiểu thuyết, vì dễ hiểu hơn.

Tôi cố gắng phối hợp cả hai thứ: đó là một công việc khó khăn và không dễ thành công.

Khi tôi ngồi xuống để viết, mỗi ngày, nếu người ta có cái may mắn viết mỗi ngày như các nhà văn chuyên nghiệp, tôi không bao giờ nghĩ là tôi đang viết một cuốn tiểu thuyết hơn 300 trang. Tôi chỉ nghĩ đến một trang mà thôi. Một trang trước mắt.

Buổi sáng đầu tiên ở Hà Nội, tôi được Trần Đăng Khoa ghé đón ở khách sạn, chúng tôi đi tìm quán phở ngon nhất, theo lời anh, ở đó tôi gặp Phạm Xuân Nguyên, người được Hoa Phượng, giám đốc nhà xuất bản Phụ Nữ, tin tưởng giao trách nhiệm hướng dẫn tôi về các chương trình sắp tới. Anh mang mận đến, màu đỏ sậm, ngon ngọt, hái từ Mộc châu. Tôi có ý chờ anh đọc thơ. Quả nhiên, lát sau anh đọc:

Ai lên châu Mộc chiều sương ấy

Có nhớ hồn lau nẻo bến bờ

Quang Dũng. Tôi rủ cả bọn uống cà phê, với Nguyễn Việt Hà, thơm nức ngõ Hàng Hành. Ngày mai Khoa đi Hungary. Khi tôi mười bốn tuổi, tôi đọc bài thơ này ở miền Nam trên báo Đời của Chu Tử, kẻ sẽ bị bắn chết khi ngồi trên tàu vượt biển năm 1975.

Từ Praha về Budapest

Nắng chiều thu tha thiết hàng dương

Thơ Huy Cận, viết ở Hungary, khi chiến tranh Việt Nam đến hồi khốc liệt. Tất nhiên là một phiên bản tầm thường, nhưng không quá tệ, của:

Nắng chia nửa bãi chiều rồi

Sau mỗi cuộc biến động đảo lộn giang san, thì con người chỉ còn là phiên bản nhạt mờ của chính nó trước đây.

Tôi gặp Giáng Vân và các bạn trong quán ăn trưa, những cuốn Thuyền đầu tiên mà tôi nhận được là ở đây, sách vừa mới in xong, đẹp, bìa trang nhã. Tôi hiểu, đó là những cố gắng căng thẳng đến phút cuối của nhà xuất bản. Minh Hà mang sách tới. Minh Hà viễn kiến, nhưng chỉ cười. Tôi được mấy phút ký tặng sách cho bạn: Trần Nhương, Trung Trung Đỉnh, Hàm Anh, Giáng Vân, Nguyễn Đình Toán.

Chủ đề là trung tâm của mọi kinh nghiệm tiểu thuyết.

Bạn đọc sách để đi tìm ý nghĩa của văn bản.

Một cuốn tiểu thuyết có giá trị đối với bạn nếu nó sâu sắc, phức tạp, gần gũi và nói thay cho bạn những điều bạn muốn nói.

Sau đó, ở Sài G òn, tuy vậy, nhà ngôn ngữ học Hoàng Dũng có nhận định thêm rằng: tác giả là người không đáng tin cậy khi nói về tác phẩm và ý định của mình.

Việc tìm kiếm các chủ đề một cách quá rạch ròi có thể cản trở kinh nghiệm vui thú “hồn nhiên” của người đọc.

Tôi đã đọc những lời nhận định tử tế, chính xác, xúc động về Thuyền, và cả những chê trách.

Tôi thấy cuốn sách may mắn vì sự rộng lượng của dư luận.

Việc tóm tắt các chi tiết vào một cốt truyện mạch lạc tuy có làm cho nhiều người đọc thấy dễ hiểu, lại có khả năng biến việc đọc văn thành một thủ tục máy móc, gây ra sự ngăn cản đối với các cảm xúc tự nhiên, phức tạp và tươi ròng của người đọc, qua các dòng chữ.

Tiểu thuyết trước hết là câu văn, cũng như cuốn phim là cách diễn xuất trong một scene của tài tử, không phải ở cốt truyện.

Ban đêm đường phố Hà Nội rất đẹp.

Nguyễn Đức Tùng (còn tiếp)