LỜI GIỚI THIỆU TẬP THƠ CHÂN DUNG CỦA ĐẶNG TIẾN

Nguyễn Đức Tùng

Chúng ta tìm thấy niềm vui trong việc đọc thơ ở nhạc điệu, ở hình ảnh thú vị, trong quyền năng bất ngờ của chữ. Chúng ta tìm thấy đời sống của mình ở đó, bên ngoài và bên trong bài thơ, cảm thấy được an ủi, được khích lệ bởi những ý tưởng và cảm xúc của tác giả.

Đặng Tiến là một người yêu thơ nồng nàn. Trước khi làm thơ, và cùng lúc, anh là người đọc trên video và audio nổi tiếng, với chất giọng mạnh, xúc động. Tập thơ Chân Dung này của anh lạ, vì đó là một tập hợp nhiều bức tranh trải rộng từ quá khứ đến hiện tại, từ những nhân vật lịch sử đến các nhà văn, nhà thơ đương đại. Giữa những nhân vật khác nhau đến thế, tuy vậy, vẫn có một mối dây liên lạc. Mối dây ấy do tác giả tạo ra, đó chính là quan điểm nhất quán của anh về lịch sử. Cái nhìn độc đáo của một người đọc đối với nhiều tác giả, những hoàn cảnh cá nhân, tình huống xã hội, các bi kịch và hài kịch của số phận.

Đặng Tiến tả nhà thơ W. Whitman ở tận nước Mỹ ngày xưa mà như nói về mơ ước của mình trong xã hội hôm nay:

Sờn rách tạo thành vẻ đẹp

Ngực trần xăm tất cả những thứ mình yêu thích

Đại bàng bay cao chín tầng mây

Núi đá cao chọc trời

Sông cuồn cuộn chảy.

Trời cho ta tiếng nói

Để nói to lên những chất chứa trong đầu

Để nói to lên những yêu thương trong tim

Tiếng nói kết nối con người

Tiếng nói đánh thức khát khao đang ngủ yên

Tôi nói nghĩa là tôi tồn tại

Đó là mơ ước về con người, đồng bào, về tự do. Tính lãng mạn, tính phê phán, chất hài hước, nỗi đau buồn làm nên tập thơ này. Thơ anh diễn tả một cách sống động các sự kiện, nhưng đó không phải chỉ là bản mô tả, mà chứa đầy xúc cảm cá nhân. Chữ của anh không mới, nhưng cái nhìn của anh tươi rói, và trong những bài thơ thành côngnhất, anh có một bút pháp táo bạo, dồn dập, hấp dẫn lạ lùng.

Nếu bạn mở lòng, lắng nghe Đặng Tiến, các câu chuyện kể của anh, các đối thoại, những câu hỏi mà anh đặt ra cho nhân vật của mình, bài thơ của anh có khả năng mang bạn đến gần hơn những khía cạnh khác nhau của lịch sử cá nhân, đất nước và đôi khi, thế giới. Các nhân vật ấy hiện ra rất thật, đi lại, nói năng, hành động; không những thế, nếu đặt họ vào một khung cảnh chung, các nhân vật ấy có thể tương tác, làm bộc lộ những ý nghĩa liên văn bản khác nữa. Bởi vậy, bạn có thể đọc một mạch vài bài thơ một lúc. Tôi nghĩ tác giả nên dừng lại lâu hơn nữa trong các chân dung của mình, và trong một số bài, anh phân tích sâu hơn, triết lý hơn, quyết liệt hơn. Bên cạnh giọng nói trẻ trung, đầy vẻ diễu cợt, nếu bạn lắng nghe, Đặng Tiến còn có một chất giọng khác, ấm áp, chừng mực, gần gũi, tin yêu. Trong nhiều bài, tác giả tỏ ra cố gắng vẽ chân dung toàn vẹn, tôi cũng nghĩ anh có thể chọn một điểm nhỏ thôi, một góc cạnh của đối tượng làm nó phát sáng, chứ không cần thiết phải là một bức tranh toàn cảnh, muốn bao gồm tất cả.

Có một nỗi sầu muộn trong chất giọng hài hước, một tổn thương giữa những lời mô tả khách quan, hoài vọng sâu xa của một trí thức nặng lòng với thời thế, trong những bài thơ này. Thật khó để nói về người khác, vì vậy sự lên tiếng ấy của anh là can đảm.

Trong xã hội hôm nay nhiều người hy sinh tất cả để được sống an toàn, Đặng Tiến đã chọn lối đi khác, anh không hy sinh tự do của mình. Anh sống với nó mỗi ngày, nghiền ngẫm về, ca ngợi nó. Vì thế bài thơ của anh cũng còn viết cho những người mất lòng tin, những kẻ đang trả giá với sự thật. Tất nhiên không phải bao giờ anh cũng nắm được sự thật trong tay, nhưng anh đi tìm nó, và lòng ao ước ấy hiện ra rõ ràng trong mỗi bức chân dung. Tập thơ với một trăm bài thơ về các nhân vật, Đông và Tây, quốc nội và hải ngoại, là những khắc họa khá tiêu biểu cho nhiều người. Anh cũng có một bài thơ cuối, nhan đề tự họa, viết về chính mình.

Bỏ ngoài tai những phàn nàn, những ỷ ôi, những hăm he định hướng,

Rất nhiều cuốn sách đọc xong ném vào sọt rác,

Rất nhiều răn dạy thoảng ngoài tai không đọng lại chút gì.

Tôi lớn lên,

Trên đất nước mình tôi đi,

Toàn đồng bào mình có gì mà phải sợ?

Thực ra, một trăm bài trước đó, dù viết về người khác, cũng là viết về anh. Tập thơ tạo cơ hội cho chúng ta nhìn lại xã hội hay chính cá nhân mình. Đó là sự diễn dịch có tính trữ tình đối với lịch sử đất nước và con người. Sự diễn dịch ấy, có thể thích hợp với nhiều người, có thể không, có thể gây tranh cãi, nhưng chúng hoàn toàn có ích trong việc làm cho người đọc hiểu biết hơn về văn học, các nhân vật, các tấm gương, về các bi kịch của dân tộc. Và về chính chúng ta, những chủ thể văn hóa trong một thời đại tan rã. Tôi nghĩ, đó là một trong những điều thú vị nhất của tập Chân Dung.

Nguyễn Đức Tùng

Trích Thơ Đặng Tiến

CHÂN DUNG 1 VĂN CAO

————–

NHÌN ẢNH VĂN CAO

Một khoảnh khắc hiện hình

Thu vào ống kính

Máy ảnh không định kiến như mắt người

Nhìn bằng thiện tâm, tà tâm, ác tâm, nhân tâm, quỷ sứ tâm, tà ma tâm…

Khen và chê

Khinh bỉ và tôn sùng

Xót thương và dửng dưng…

Ống kính trung thực HƯ TÂM…

Ảnh không còn là ông

Ông Văn Cao bằng xương bằng thịt

Ông Văn Cao đã về với cát bụi

Để cho đời một cái tên

Những tấm ảnh

Người đời mặc sức diễn giải…

Một gương mặt già nua

Một gương mặt nhàu nát

Một gương mặt tàn kiệt

Một gương mặt thẫn thờ

Đầy nghi hoặc

Đầy lo âu và sợ hãi

Run rẩy bơ vơ

Như thừa…

Ôi những khúc hát

Bảng lảng khói sương

Thần tiên cổ tích

Bến xuân thấp thoáng bóng ai

Đàn chim bay chấp chới trong mây

Tiếng hát Trương Chi buồn bi thiết

Chàng hoàng tử long lanh mắt biếc

Hào hoa đã xa vời

Từ mùa thu lá rụng

Từ mùa thu người rụng

Những trận cuồng phong tơi bời….

CHÂN DUNG 2 – A.S.PUSHKIN

————–

NHÂN DÂN IM LẶNG, KHI NÀO?

(Để nhớ A.X.Pushkin)

Bạo chúa lên ngôi, bầy tôi hoan hỉ

Hô vang vạn tuế vạn vạn tuế

Những tiếng hô đều tăm tắp vô hồn

Những tiếng hô đượm mùi thớ lợ

Những tiếng hô sặc sụa mùi tiền

Những tiếng hô rền vang như sấm

Những tiếng hô sực nức mùi thối khắm

Hoàng thượng vạn tuế vạn vạn tuế!

Trăm năm nghìn năm vẫn hô như thế

Vô cảm vô hồn!

Bạo chúa trên ngai vàng

Mặt lạnh mắt gườm

Nhìn bề tôi thấy chúng nhạt toẹt

Nhìn bề tôi thấy chúng giống như lũ vật

Lừa ngựa chó ngao rắn độc

Lũ bề tôi mắt ti hí cũng gườm gườm

Lũ bề tôi nhặng xị

Lũ bề tôi miệng hô vạn tuế từ cuống họng trở lên

Bạo chúa nghe và hiểu

Bạo chúa nhìn

Dưới kia trần gian chúng dân lặng yên

Chúng dân lặng yên

Chúng dân lặng yên

Bạo chúa hoảng hồn

Bạo chúa kinh hoàng

Chúng dân lặng yên như biển sâu hun hút

Trước trận bão giông

Chúng dân lặng yên như trời u uất

Trước trận cuồng phong

Chúng dân lặng yên lòng dân uất nghẹn

Nước mắt không còn để khóc

Lời khẩn cầu trở thành vô nghĩa

Cúi đầu, quỳ gối, van xin

Đã đủ rồi

Chúng dân lặng yên

Nhìn

Nhìn

Nhìn

Tấn trò hề tấn phong

Tấn trò hề hiển thánh

Tấn trò hề xưng tụng

Tấn trò hề lên ngôi

Tấn trò hề tang ma

Tấn trò hề thăng thưởng

Những gã hề bụng bự dụt cổ dụt đầu ngực xệ dái teo

Những gã hề huân chương đeo đầy ngực

Những gã hề diễn tấn kịch

Những tấn kịch hề triền miên không dứt

Trò hề đại hội đại hè đại lễ

Trò hề trên quảng trường ầm ầm ngựa xe

Trò hề tang ma sụt sụt khóc lóc

Trò hề nguyền rủa trò hề ngợi ca…

Nhân dân lặng yên

Bạo chúa lảm nhảm những gì?

CHÂN DUNG 4 – PHẠM LUẬN

————–

THẦY TÔI

[Tưởng nhớ nhà giáo Phạm Luận, Thầy tôi]

Những ngày xưa ấy

Tôi nhớ

Ông sống khiêm nhường

Thường xa những chỗ ồn ào

Những nơi người ta cứ phải gồng mình mà sống

Những ai cắc cớ

Ông chỉ cười

Nụ cười hồn nhiên không ẩn ý…

Ông diễn giải những điều cao siêu

Thành giản dị

Cổ văn vời xa

Hóa thật gần

Người văn chương

Như trúc

Hư tâm

Lòng rỗng không

Gió nhẹ thổi qua ngân thành tiếng sáo

Tiếng trúc nâng vầng trăng lên cao

Mây trắng ngẩn ngơ

Cánh chim chiều nghiêng trong hoàng hôn sẫm tím

Những đêm dài

Những đêm dài

Thầm lặng

Ngọn đèn, cây bút, thếp giấy, cổ thư

Từng chữ người xưa

Xôn xao hiện

Ông lắng nghe

Và chuyển lên trang viết

Chồng bản thảo cao dần

Những trang sách ông để lại không nhiều

Giấy cũng dễ hư nát thôi mà

Ông thường tâm sự thế

Trước tác đẳng thân

Rồi

Còn lại những gì?

Chiều thu muộn

Ông lặng lẽ ra đi…

*****

ĐỂ NHỚ

Mười năm thầy vắng bóng

Nhà cũ đã đổi thay

Lối về giờ tấp nập

Người xe đông như mây

Chiều nay những trò cũ

Cùng nhau trở về đây

Nén tâm hương thơm ngát

Lặng lẽ dâng. Nhớ Thầy…

Bóng người xưa thấp thoáng

Nhẹ nhàng kìa Hạc bay

Gương mặt ai thanh thản

Giọng trầm ai đâu đây

Như hiện về tất cả

Vẹn nguyên. Vẫn vẹn nguyên

Dáng thầy vẻ tất tả

Cái thời đói triền miên

Chuyện áo cơm, không đùa

Biết bao người ngã gục

Lặng lẽ cùng đêm dài

Một mình Thầy thao thức

Cổ thư từng trang chữ

Lần mở dưới tay Thầy

Đói nghèo không chuyển lay

Quyền uy không chịu khuất

Những tháng năm xô bồ

Văn chương cùng trôi nổi

Hình như Thầy. Một Thầy

Gắng đứng Riêng một cõi

Những thứ như bọt bèo

Sau mưa, dày nấm mọc

Sặc sỡ, vội khoe mình

Sẽ tan trong phút chốc

Văn chương vốn vô mệnh

Phải là tuổi trăm năm (*)

Qua ngọn lửa thời gian

Vàng thau không thể lẫn

Thầy là nơi Lắng lại

Giữa bụi bặm ồn ào

Này Quốc âm thi tập

Này thi kệ thanh cao

“Cung oán ngâm” bi thiết

“Chinh phụ ngâm” não lòng

“Hoàng Lê…” tấn hài kịch

“Sơ kính…” bao nỗi niềm

Hồ Xuân Hương ngạo nghễ

Yên Đổ thơ đắng lòng

Tú Xương buồn nát ruột

Uy Viễn tình mênh mông

Nhớ Thầy… là ta nhớ

Thơ chữ Hán Nguyễn Du

Bức chân dung tự họa

Tên gọi là Tố Như

Nhớ Thầy là ta nhớ

Những bài giảng Truyện Kiều

Mênh mông và sâu thẳm

Chân trời tiếp chân trời

Truyện Kiều và Tiếng Việt

Truyện Kiều – tâm hồn ta

Qua tháng năm giông bão

Còn đây những cánh hoa

Ơn tấm lòng tri ngộ

Sống trong tình bao dung

Của Thầy ta ngày ấy

Dặm đường xa điệp trùng

Người xưa theo cánh hạc

Lưu luyến lại về đây

Kìa Thầy cười rạng rỡ

Khói trầm bay. Nhẹ bay. /.

NGÔI NHÀ BÊN ĐỒI YÊN NGỰA(*)

Mỗi lần qua đê Mỏ Bạch

Một lần lại lóe trong ta

Một mảnh kí ức vụt hiện

Hệt in ánh chớp xa xa

Một thời ngày xưa. Xa lắm

Ta là cậu bé nhà quê

Dấu vết chân bùn tay lấm

Hiện hình dáng đứng dáng đi

Cheo leo lưng đồi nhà nhỏ

Thầy ta “ẩn dật” dài dài!

Bài vở dụt dè ta đến

Trống ngực lại đập liên hồi

Thầy ta lần nào cũng thế

Liêu xiêu trong cả dáng ngồi

Mùa đông mùa đông tê lạnh

Ấm lòng một chén trà thôi

Phòng văn ăm ắp sách vở

Ta thấy nhỏ bé vô cùng

Thầy ta một pho sách sống

Khoan thai, tất bật, ung dung…

Năm tháng qua đi như chớp

Thầy ta về với tổ tiên

Ta cũng da mồi tóc bạc

Lãng quên bao chuyện lãng quên

Ngôi nhà bên đồi Yên Ngựa

Lối nhỏ mỗi khi mưa dòng

Mấp mô những viên quậy xám

Giờ đây đã hóa hư không…

—-

(*) Nhà thầy tôi cheo leo đồi Yên Ngựa

Đồi đã được san bằng nhà san sát mọc lên

CHÂN DUNG 8 – G.LORCA

————–

CHẾT ĐÂU LÀ HẾT

[Để nhớ G.Lorca]

G.Lorca dặn bạn bè và người thân

Khi ông chết chôn theo một cây Tây Ban cầm (ghita gỗ)

G.Lorca quả là nghệ sĩ

Yêu đời và hài hước

Người yêu đời thường thích khôi hài

Người khôi hài thường có trái tim nhậy cảm và trí tuệ hơn người

Nhà thơ tiên phong bị lũ độc tài xử tử không cần tuyên án

Nghe nói chúng dân u mê, cuồng loạn đã ném xác ông xuống giếng cạn

Không một cây Tây Ban cầm nào được chôn theo ông

Từ đấy

Đàn ghi ta mỗi khi ngân rung

Hình như luôn vấn vương hồn thi nhân

Thi nhân tuyệt vời làm sáng danh Tây Ban Nha

Trời xanh không một gợn mây

Biển xanh không một cánh buồm

Chỉ có tiếng Tây Ban cầm cùng lời di chúc

Khi tôi chết…

Không có cây đàn nào được chôn

G.Lorca chưa chết

Tên tuổi ông luôn phảng phất

Toàn xứ sở Tây Ban Nha

Nơi trời xanh và nước biếc

Nơi triền núi đá lởm chởm nhọn hoắt những ngọn tháp nhà thờ

Nơi những vườn nho và ô liu xanh thắm

Nơi thảo nguyên ung dung gặm cỏ ngựa và cừu

Nơi thôn làng vũ điệu huê tình say đắm…

Khi tôi chết chôn theo cây đàn

Thế giới bên kia nếu có

Tôi sẽ hát

Tôi sẽ đàn

Tôi sẽ đọc thơ

Cho những ai chưa được nghe

Cho những ai chưa kịp nghe

Cho những ai…

Chưa từng được khóc

Chưa từng được cười

Chưa từng hạnh phúc

Đã phải xa cõi trần gian khốn khổ này.

Đ.T (nguồn Đặng Tiến FB/ Văn Việt )