TRẦN DUY BẢO KHANG: GHI CHÉP NGẮN VỀ THƠ NGUYỄN ĐỨC TÙNG

(Trần Duy Bảo Khang FB)

Nghĩ về thơ, sự hư ảo của nó, đôi khi mình bất giác nhận ra không nhất thiết một ngôn ngữ phức tạp hay một cách trình bày phức tạp mới tạo nên được sự hư ảo đấy. Nhiều khi, nó là vết sẹo nhỏ đã hằn lên da. Sự đơn giản có thể bắt gặp hằng ngày, hàng giờ, hàng phút giây, vết sẹo nằm đó, không nhớ nổi đã có từ bao giờ, và cũng có khi không được nhận ra.

Có thể, người ta vẫn tìm đến cái hư ảo một cách điềm tĩnh và nhanh gọn. Thơ cần thiết nhanh gọn. Nhưng rõ ràng sự nhanh gọn đó không phải vút qua để không làm gì. Để có một vết sẹo gợi nhắc cho một người còn minh mẩn để nhìn cuộc sống có khi là hàng đường dao mổ trong suốt nhiều giờ. Cái nhanh gọn của thơ có thể khiến người ta đứng dậy - một bệnh nhân được chữa trị, hoặc một án tử. Nói cách khác, sự nhanh gọn của thơ là một ấn tượng vụt qua, tuy có thể chớp nhoáng, nhưng nó làm dấy lên trong lòng một người đọc thơ một ý nghĩ về sự tồn tại. Cái nhanh gọn của thơ là nhanh gọn một cách chính xác, của chính sự tồn tại mà mình đang cảm nhận.

Trải nghiệm đọc thơ của chú Nguyễn Đức Tùng là những đường dao phẫu thuật kiểu vậy. Một trường hợp đứng lặng lẽ giữa nhiều trường hợp khác, những cuộc phẫu thuật ở hiện tại để nhìn ngược lại quá khứ, nhìn ngược lại một gương mặt đã từng sống sót như thế nào. "Nhà văn là một kẻ sống sót." - Thanh Tâm Tuyền viết. Một nhà thơ cũng là một kẻ sống sót chỉ để trong một phút giây ngắn ngủi, y sẽ lại ý thức về sự hiện diện của bất kì điều gì từng xuất hiện trong cuộc đời của y. Đọc thơ của Nguyễn Đức Tùng cần một sự điềm tĩnh - một nỗi đợi, nếu người đọc là một người còn trẻ tuổi và còn đang ý thức về khiếm khuyết, nhưng cuộc đối thoại với một vị bác sĩ đã lớn và làm thơ với một người sinh viên nhỏ tuổi và còn nhiều giận dữ học làm thơ không phải một cuộc đấu đá giữa hai thế hệ, không cần phải khu biệt các "Gen", không cần có thiên kiến, chỉ nói chuyện - như thầy với trò, như bạn với bè, như cha với con, ... Có một sự không hiểu được hết - nhưng lại có thể đồng cảm và thích thú, hoặc đôi khi thấy phì cười, hoặc đôi khi an tâm vì như được giúp đỡ. Cũng có khi, bối rối. Đi qua từng bộ phận vi tế nhỏ lẻ trong thơ của Nguyễn Đức Tùng có khả năng làm đánh thức dậy sự chú tâm vào những chi tiết trôi vụt qua trên hè phố, trên trường lớp, trong một mảnh đời có thể sẽ gặp, trong một thời đại hoặc những người sẽ tự hỏi: dùng Alexa thế nào cho hợp lí? Và có nhất thiết phải dùng đến Alexa? Cái hư ảo đã nằm ở đó - những khoảng cách nhiều người cho rằng không thể giải quyết được, song có khi chỉ cần im lặng lại, nghe lại, không cần quá hiểu, là vướng mắc cứ đơn giản được loại bỏ đi.

Một vết sẹo có thể làm xấu đi hình dạng của một người, nhưng nó không chắc làm xấu đi cách mà người đó từng tồn tại thế nào. Vì có khi đằng sau vết sẹo đấy, là một cuộc hành trình giành giật lấy hơi thở, hoặc là một sự im lặng để chiêm nghiệm lại, sống để làm gì? - và, chết để làm gì? - rồi tiếp tục tìm kiếm câu trả lời mà không chịu khuất phục để đời mình cho hai câu hỏi trên quyết định số phận ra sao. Một người còn trẻ tuổi đọc thơ Nguyễn Đức Tùng suy nghĩ vậy, có khi đơn giản là đủ. Có khi thấy vụt qua và vẳng lặng hiện diện - vậy là đủ.

Thủ Đức, 02/05/2024, 4 p.m

---

Một số bài thơ từ tập "Thơ Buổi Sáng" - Nguyễn Đức Tùng, NXB Hội Nhà Văn, HN, 2023.

Đêm ngủ trong chùa - tr.9

Đôi khi con biết mẹ nằm trong đất

Lặng im như hòn đá

Đôi khi con biết không phải thế

Đôi khi con biết mẹ về

Trong chiếc chiếu hoa

Đêm nay ngủ lại trong chùa

Thức suốt đêm đập muỗi

Không con nào chết

Chúng lọt hết qua kẽ tay

Trừ một con

Bay về lúc nửa đêm

Kịp lặng lẽ đẻ trứng xuống

Bể nước đầy cơn mưa cũ

Đi dạo với một nhà văn dưới ánh trăng - tr.31

                                                             Trong mười năm

                             Anh chỉ viết những điều vụn vặt

              Những buồn vui chiến tranh được mất

Thương nhớ bạn bè

Góp ý lãnh đạo.

Nỗi thao thức hằng ngày

                   Lý tưởng lìa xa

                        Mối tình đầu tan vỡ

                                Niềm căm phẫn không nguôi

                                          Anh còn nuôi trong lòng

                                                       Cho một tác phẩm.

                                                  Câu chuyện vừa kể xong

                                                 Trăng đã sáng bên đồi

                           Chúng tôi đi trở lại con đường cũ.

                         Con đường cũ không còn.

        Hai chúng tôi đứng hồi lâu trước bức tường rêu phủ

                Dưới dòng chữ sơn đen nguệch ngoạc bằng tay

                                               Đ.M đứa nào đứng đái ở đây.

Trong khi chờ Godot - tr.44

Các nhà văn có gì để nói không, Camier nói,

Nếu không có gì thì họ không cần nói

Họ có nhiều điều để nói đấy, Mercier nói

Thế sao họ không nói, Camier hỏi

Họ không thể nói được, Mercier trả lời

Nếu họ không thể nói được, Camier nói,

Thì hãy để họ im lặng.

                                                                           tr.53 - Những lời hứa

                                                    Những lời hứa bạn không giữ được

                                                                  Đứng chờ bạn trên đường

                                           Đôi khi như một hòn đá

                                        Trong hòn đá có một mùa hè

Trong mùa hè có một con đường

Trên con đường có một người đàn bà

                           Trong người đàn bà có một tấm gương

                                     Trong tấm gương có một hòn đá

              Đôi khi trong tấm gương không có gì cả.

Thứ bảy - tr.224

Nhớ em

Chiều thứ bảy nằm nhà

Order pizza

Nếu cần hãy hỏi Alexa - tr.164 -168

       Bạn gặp một nghệ sĩ trẻ tuổi, đem lòng yêu anh ngay lập tức trong một buổi tiệc ngoài vườn dưới bầu trời đầy sao và những bóng đèn nhấp nháy trong lá hệt bầu trời sao khác khi nghe anh ta chơi đàn đọc thơ và sau đó trong cuộc trò chuyện giữa hai người, bạn ngất đi vì xúc động làm đổ cả rượu vang đỏ lên áo một người đàn bà khác cùng bàn một người xem ra cũng thích trò chuyện với chàng nghệ sĩ kia, kẻ sẽ không bao giờ tha thứ cho bạn, bạn nhìn thấy ở đó, ở chàng, chính là ngôi sao từ trên trời rơi xuống, khuôn mặt điển trai, vầng trán Hy Lạp cặp mắt u buồn Nga nụ cười Tây ban nha và mùi nước hoa người Pháp nhưng chính tác dụng của rượu sâm banh và rượu vang, hai thứ này hôm ấy đối với bạn cũng là một, đã làm bạn quyết định lên xe của người đàn ông phóng túng kia và hai người khởi đầu cuộc du hành êm ả cho đến khi xe hết xăng ở nơi không có trạm xăng và vì bạn không biết lái xe nên phải xuống đẩy xe còn anh ta lái và bạn nhận ra rằng hiện thực cuộc đời có những đòi hỏi khắc nghiệt hoàn toàn khác với một đêm ngoài vườn trong ánh sáng huyền ảo và những cuộc cãi cọ tiếp theo đã kết thúc cuộc hôn nhân của bạn sau ba năm hai tháng mười bốn ngày, và giờ đây bạn quyết định sẽ sống độc thân và tự học lái xe và quả nhiên bạn làm được vậy, nhưng chỉ một thời gian thì chiếc xe của bạn lại hỏng máy trên đường và một người đàn ông dừng lại không chỉ để hỏi thăm hay tán tỉnh vì anh ta không thuộc loại người như vậy, anh là người đàn ông không đúng đắn có bắp thịt cuồn cuộn đến phòng tập thể dục một tuần năm ngày một ngày hai tiếng đồng hồ, làm thợ sửa nhà và trang trí nhà cửa một người rất giỏi giang có thể sửa chữa tất cả mọi thứ từ máy hút bụi đến máy bay từ máy cắt cỏ đến máy sấy tóc, nấu ăn tuyệt ngon từ món spaghetti đến bún mắm từ vịt Bắc Kinh đến beefsteaks, một người ít nói, điều mà bạn rất thích, một nụ cười đẹp tuy không bằng chàng nghệ sĩ kia nhưng thật cởi mở và bạn quên mất lời thề của mình hôm nào và ngã vào tay anh ta một lần nữa khi anh quỳ xuống trước mặt với chiếc nhẫn trong tay hôm ấy bạn đã khóc và tự nhủ đây mới thực là mối tình đầu và bạn nhận ra anh ấy có mọi đức tính, sửa chữa tất cả mọi thứ không hề phàn nàn nhưng anh ấy không thích nghe nhạc không thích ngồi tư lự bên cửa sổ, nhấm nháp rượu vang điều mà bạn rất thích, anh chưa bao giờ nghe nói đến cái gọi là thơ ca, mặc dù tiểu thuyết thì anh có biết và anh hoàn toàn không thích trò chuyện mà chỉ thích làm việc và rất thích giữ trương mục ngân hàng của mình không thay đổi không chia sẻ với ai kể cả vợ và hai vợ chồng thay nhau trả tiền bữa ăn tối khi đến phiên mình, theo một quy định nghiêm ngặt do anh đề nghị và cô tất nhiên đồng ý, dù đó là những bữa ăn trong phòng lạnh có nhạc của Brahms hay bữa ăn ngoài trời trong vườn nguyệt quế trắng dưới bầu trời đầy sao và trong lá cây lác đác những ngôi sao nhỏ và giờ đây chiều tối bạn không về nhà mà lái xe thẳng ra phi trường bạn biết sẽ không trở lại với người đàn ông đứng đắn đó nữa và bạn phải xem xét lại tất cả mọi thứ, và từ hôm nay phút này khi bạn bắt đầu nói về một người nào khác thực ra là bạn đang nói về chính mình, khi bạn nói về một chàng thi sĩ trẻ tuổi là bạn đang nói về giấc mơ thời tuổi nhỏ khi bạn nói về ly cà phê đen nóng là bạn nói về mùi hương cảm giác sờ mó va chạm âm thanh, cái rì rào của lá, tiếng bánh xe lướt trên đường nhựa, tiếng động của cái đạp thắng bất thần, độ uốn cong của tàu lá chuối khô, cơn nhức đầu, sự ớn lạnh của người đàn bà ốm nghén, khi bạn nói về người đàn ông vạm vỡ và hữu dụng thực ra là bạn nói về những cuộc cách mạng bấy thành hay đã thành và bị phản bội, thứ này còn tệ hơn, giấc mơ tan vỡ, không có một cuộc hôn nhân nào đã được rạo ra từ phép lạ các bằng chứng hiển nhiên đều cho thấy rằng cuộc đời của bạn câu chuyện được bạn kể lại không phải là bắt đầu từ trang giấy trắng mà đến giữa các nhân vật đã trưởng thành và những mỗi lương duyên có mặt sẵn ở đó, đã được sắp xếp xong vị trí của chúng khi bạn tới và bạn bắt đầu nhận ra rằng bí quyết của đời sống là tập trung mãnh liệt, lắng nghe tiếng nói, màu sắc mùi vị những va chạm, những kẽ nứt dưới chân, tiếng kẽo kẹt của trần nhà, tiếng nước chảy ngoài máng xối và đôi khi sự rơi của một hạt bụi lớn và từ giây phút này bạn phải bắt đầu xem xét lại tất cả, các cuộc tình và các cuộc cách mạng, nhưng khi tới phi trường chuẩn bị check in lên máy bay bằng máy tự động bạn lúng túng trước màn hình nhìn quanh cầu cứu và một nhân viên hang hàng không tiến ra với nụ cười khả ái mau lẹ giúp đỡ thậm chí nhấc cả hành lý của bạn lên bỏ vào băng chuyền một việc hình như không phải thuộc trách nhiệm của anh ta, trong một buổi trưa hè nóng nực, phi trường chộn rộn người đi lại sau mùa Covid mở cửa mùi mồ hôi nồng nặc da vàng da trắng da đen bốc nghi ngút làm bạn ngộp thở, vào lúc ấy bạn mới biết rằng mình trễ chuyến bay hoặc gần như vậy, và hành khách cuối cùng đã đi nhiều phút trước đó, các kiểm soát viên rời bàn làm việc, bạn cuồng lên quay lại người nhân viên đã giúp đỡ mình, gần như khóc, anh vẫn đứng đó, hóa ra anh ta chẳng phải là nhân viên gì cả, là hành khách của một chuyến bay khác bị trễ, và anh ta đã gần như nâng bạn lên trên hai cánh tay chạy qua những hàng người đứng xếp hàng, bất chấp sự khó chịu cằn nhằn của mọi người đưa bạn đến tận cửa hành lang ra máy bay, và khi đã ngồi yên vị trên chiếc ghế êm dịu gần cửa sổ, gọi một ly cà phê đen, bạn nhìn ra ngoài trời, sương mù dâng trên đồng cỏ đẹp như bức ảnh trắng đen thời thơ ấu bạn nhớ lại khuôn mặt của người đã giúp đỡ mình, tia mắt dịu dàng, thái độ điềm tĩnh vững vàng, bạn biết rằng sự thử thách của tương lai không chờ đợi bạn ở thành phố nơi máy bay sẽ đáp xuống, mà chính ở nơi đây hôm nay phút này, và bạn phải bắt đầu xem xét lại tất cả cuộc đời mình từ nhỏ đến lớn, trong khi chờ tương lai tới gần với bài toán của nó, bạn sẽ giải bài toán ấy với sự giúp đỡ của một người bạn gái hay sự giúp đỡ của khoa chiêm tinh học hay các chỉ dẫn vô cùng thiết thực trên google, trong các chương trình Quora, hay tân tiến hơn, nếu cần hãy hỏi Alexa, nơi một người có thể nêu ra nhiều câu hỏi và lập tức nhận được câu trả lời cho từng câu hỏi, thú vị, bất ngờ, hữu ích, nhưng chúng có quá nhiều, như những chiếc xe bus đến cùng một lúc, chúng bật đèn nhấp nháp, cái sau cái trước ba bốn chiesc, sau khi bạn đờ chờ dài cổ suốt ba giờ, mỗi tay một vali nặng kịch, trên thành phố lạ.

Trần Duy Bảo Khang