Thơ Đọc Chậm

1. Liên Văn Bản

Chúng ta nói nhiều về nhân vật, về điểm nhìn, về nhạc điệu, nhưng chúng ta ít nói về liên văn bản.

Thật khó khăn để nói về một tiếng nói xa xăm, giữa một mùa hè bừng bừng sôi động và điên dại, tiếng nói khuất tịch.

Tiếng nói ấy làm cho tôi hạnh phúc. Ba tháng sau khi mất người anh, không còn điều gì làm tôi quan tâm hơn nữa, ngoài ngôn ngữ. Khi bạn mất một người thân, không phải chỉ là sự mất mát ấy mà còn là sự tạm biệt, sự chia tay. Tôi đã không có một cuộc chia tay nào cả khi anh ấy mất, và sau đó những người thân yêu khác nữa: cha, mẹ, một người con gái, một người đàn bà. Ngay khi mọi thứ đều bỏ bạn đi, ngôn ngữ vẫn còn ở lại như tro tàn không bao giờ nguội lạnh trong khu vườn của chúng ta.

Nếu lịch sử sinh ra chúng ta và nếu chúng ta góp phần sinh ra lịch sử, thì lịch sử là một khu vườn. Tôi trở lại khu vườn của mình sau những mất mát. Bất kì lúc nào tôi cũng trở lại, tìm thấy ở đó chỗ ngồi của mình, những chữ của mình, cỏ, dế, chim chóc và bầu trời. Tôi đặt lòng tin của tôi vào những lá cỏ, vào đá, vào ngôn ngữ. Tôi thấy tôi an toàn ở đó, giữa những câu thơ, như một người đi qua các thảm họa, những cơn bão, sự thù hận, sự nhục mạ, các cuộc chiến tranh. Tôi gieo tâm hồn tôi xuống đó, trên các câu thơ của người khác và của chính mình, tôi nhìn thấy khuôn mặt của tôi trên tấm gương của chúng, của ngôn ngữ. Tôi không nhìn thấy tấm gương ấy, như bạn không thể nhìn thấy khuôn mặt của một người phụ nữ hàng trăm năm trước, những giọt lệ trên má, nhưng bạn có thể nhìn thấy phản chiếu, không phải chỉ là ánh phản chiếu mà chính là cuộc đời khác đã được ghi nhớ lại, đã được xem xét và sắp đặt sao cho mọi chi tiết đều dễ hiểu trong một cấu trúc sáng sủa.

Thơ chính là một cuộc đời khác ở đó những điều tốt đẹp nhất và những điều xấu xa nhất đều hiện ra theo một trật tự có thể hiểu được. Thơ chính là một trật tự được sắp xếp ở mức tối ưu các diễn trình của cuộc sống, lòng thương xót, sự hối hận, cuộc chia tay. Không một người thân nào kịp nói cho tôi một điều gì trước khi họ ra đi, anh tôi không kịp để lại bất kì một di chúc nào. Tôi đi tìm dấu vết của anh, những lời mà anh có thể thốt ra vào giây phút cuối cùng. Nhiều năm, rất nhiều năm tôi vẫn đi tìm. Trong những lời chia tay ấy, tôi tìm thấy ý nghĩa  của cuộc chiến tranh, của cái chết mà tôi không thể tìm thấy ở bất kì nơi nào, trong các cuốn sách lịch sử và trong các lời giải thích, trong các hồi kí. Một ngày nọ, trong một thị trấn ở biên giới giữa Mỹ và Canada, nằm trong một khách điếm, trong vòng tay ôm của một người đàn bà, cánh tay cô đặt ngang ngực của tôi, nặng trĩu, đè xuống, và tôi ngủ thiếp đi, và thức dậy với cảm giác sợ hãi, cảm giác nghẹt thở, tôi đã nhìn ra khuôn mặt của cái chết, trong một câu thơ kỳ bí.

Khi cái chết đến bất ngờ

Như con gấu đói nằm chờ mùa thu

When death comes

Like the hungry bear in autumn

Mary Oliver

(Còn tiếp)